prof.dr hab.Wacław Urban (1930 – 2009) – polski historyk, był badaczem przeszłości i obyczajów szlacheckiej Polski, historii miast i miasteczek
Chociaż Tymbark nigdy nie był dużym miastem, to od czasów średniowiecza zachowało się tak wiele dotyczących go źródeł pisanych, że mogłaby na ich podstawie powstać dobra praca doktorska.
Jednym z ciekawszych spośród tych źródeł jest tzw. Tabela Załuskiego. Biskup krakowski w latach 1746-1758 Andrzej Stanisław Załuski był jednym z najświatlejszych ludzi osiemnastowiecznej Polski. Zaraz po objęciu diecezji krakowskiej zarządził wydrukowanie po łacinie ankiet wszystkich parafii Małopolski.
Zachowało się ich w Archiwum Archidiecezjalnym w Krakowie 13 tomów, a m.in. w tomie 6, nr 54 ankieta tymbarska, w której jest 140 ,,okienek” na odręczne odpowiedzi. Ponieważ parafia tymbarska była raczej uboga, niewypełnione punkty pomijamy milczeniem.
A oto tłumaczenie zasadniczej treści ankiety:
Miasteczko Tymbark. Archidiakonat i oficjalat krakowski. Dekanat dobczycki. Województwo krakowskie.
Powiat szczyrzycki. Starostwo krakowskie (sądowe). Odległość od Krakowa 7 mil, a od Kielc (które były główną siedzibą Załuskiego) 18. Odległość od oficjalatu 7 mil. Kościół drewniany stary, częściowo do zreperowania. Wezwanie Narodzin Najświętszej Panny. Konsekrowany, jak wynika ze znaków. Dzień święta parafialnego pierwsza niedziela po święcie Narodzenia Najświętszej. Patronat króla. Ołtarz większy malowany i inkrustowany kamieniami, jest na nim obraz Narodzin Najświętszej. Daszek nad ołtarzem drewniany malowany i dobrze zamknięty. Lampy przed Najświętszym Sakramentem zwykło się palić w czasie odprawiania obrządków religijnych. Oleje święte są w rogu Ewangelii w rożku jagnięcym przyczepionym do ściany, dobrze zamkniętym, naczynie na oleje – cynowe.
Odpusty stu dni na święta Najświętszej Dziewicy, świętych Piotra, Pawła i Jakuba apostołów, Stanisława Męczennika i z racji bractwa św. Anny.
- Ołtarze boczne: 1. Narodzin Najświętszej z konsekrowanym ołtarzem kamiennym;
- 2. od rogu Ewangelii* Najświętszej Częstochowskiej z konsekrowanym ołtarzem kamiennym;
- 3. od strony Epistoly* św. Antoniego; od strony Ewangelii nowo zbudowana kaplica św. Anny.
Zakrystia drewniana i zreperowana przez obecnego plebana, położona od strony Epistoły.
Inwentarz rzeczy świętych: monstrancja srebrna częściowo pozłacana, druga spiżowa pozłacana, dwa kielichy pozłacane, wieżyczka srebrna, łódeczka na kadzidła, puszka srebrna na Najświętszy Sakrament.
Obowiązki kościelne: msze i drugie nieszpory, roraty, kazanie i nauka katechizmu, procesja, pokrapianie święconą wodą i msza klasztorna.
Dwa konfesjonały znajdują się pod mniejszym chórem. Ławki są pod mniejszym chórem, a pod większym nowe.
Są metryki chrztów, małżeństw i zmarłych.
Fundamenty kościoła z drzewa dębowego. Ściany od strony Epistoly zostały zreperowane przez obecnego proboszcza, ale w całości wymagają jeszcze reperacji. Okna są poniszczone. Strop niegdyś malowany, ale nad wielkim chórem wymaga naprawy. Posadzka pod chórem mniejszym kamienna, a pod większym z desek. Drzwi od strony Epistoly i dużego chóru zamykane na kłódkę, większą bramę zamyka się podobnie.
Dach z gontów. Dobra wieża z dzwonem podobnie pokryta. Dzwonnica na podobieństwo wieżyczki połączonej z kościołem – po części zreperowana. Kostnicy brak. Cmentarz dobrze ogrodzony. Brak jakichkolwiek funduszy na przebudowanie kościoła.
Miejscowości należące należące do parafii : miasteczko Tymbark, Zamieście, Jasna, Zawadka, Podłopienia.
Wyspowiadanych na Wielkanoc 800 osób (tj. po odliczeniu dzieci parafian było ok.500.
Plebania godziwa zreperowana przez obecnego plebana. Domów dla pracowników duszpasterstwa nie było, poza dość wygodną organistówką. Służba proboszcza mieszkała na plebanii.
Oborę miał pleban dobrą, a także oddzielne stajnię, stodołę i śpichlerz.
Pleban ma przetrzebiony sad i średni ogród warzywny. Nie posiada folwarku, a tylko dwu poddanych posiadających chałupy i robiących pańszczyznę 2 dni w tygodniu. Ma niewielką rolę, na której można posiać 30 korcy zboża. Posiada też łąki, z których można zbierać około 10 wozów siana. Ma wolność wrębu do lasu.
Posiada dwa utworzone przez siebie stawy. Ma wolność propinacji napojów alkoholowych. Mesznego posiada ponad 148 korcy żyta miary dobczyckiej i tyleż owsa. Dziesięcina pieniężna: dwór odkupuje snopową za 18 zł , z wielką szkodą kościoła. Inwentarz gospodarczy: wóz, 2 pługi, 2 brony, 4 woły, 4 krowy i 2 świnie.
Dochód roczny 1000 złp. W ciągu roku 1747/8 chrztów udzielono 31, małżeństw 9, a pogrzebano 15 osób.
Żydów oraz innych innowierców w parafii brak.
Proboszczem jest pochodzący z Zatora i mający 44 lata dr filozofii Maciej Kucharski, posiadający święcenia i wprowadzony do tej parafii w 1737 r., absolwent Uniwersytetu Krakowskiego. Aprobowany został do prowadzenia spowiedzi 5 maja 1747 r. Uczęszcza na rekolekcje i zebrania dekanalne. Ma dużo książek, które wystarczają na potrzeby. Podatku państwowego płaci ponad 12 zł. Wikarych nie ma. Organistą jest Jan Municki mający zaledwie 19. Szkoły brak (w wiekach XVI-XVII istniała) Proboszcz instruuje położne.
Są różni biedni, ale nie ma dla nich szpitala.
Prof. dr hab.Wacław Urban
*od strony Epistoly – sposób wskazywania miejsc w kościele
Dla przypomnienia historii kościoła fragment artykułu Stanisława Wcisły:
„Obecny kościół murowany, pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny, jest drugim, a może trzecim kościołem tej parafii. Nie wiemy tego na pewno, gdyż nigdzie nie można znaleźć dokumentów związanych z historią kościołów. O poprzednim wiemy jednak, że był to kościółek drewniany, zlokalizowany mniej więcej w miejscu obecnego starego Domu Parafialnego. Wyglądem przypominał stary kościół w Dobrej, czy w Wilkowisku. Obok kościoła znajdował się cmentarz grzebalny, który istniał do roku 1878 (w tym roku założono nowy cmentarz, który stanowi część obecnego). Jako relikt tamtego cmentarza pozostała na dawnym miejscu tylko kaplica św. Krzyża, która stanowi grobowiec rodzinny Myszkowskich, byłych właścicieli dóbr tymbarskich.
O poprzednim kościele wiemy również i to, że na początku XIX wieku z niewyjaśnionych przyczyn spłonął doszczętnie. Kiedy dokładnie? – nie wiadomo. Wraz z kościołem spłonęły wszelkie dokumenty, jakie się w nim znajdowały. Wiemy natomiast z całą pewnością, że proboszczem był wówczas ksiądz Andrzej Danek (od 30 stycznia 1803 r. do 31 grudnia 1831 r.).
Zniszczenie kościoła przez pożar było wielka tragedią dla tutejszej parafii. Aby więc zapobiec podobnemu nieszczęściu w przyszłości, dzięki staraniom księdza Danka, przy całkowitej aprobacie społeczności parafialnej, postanowiono wybudować nowy, murowany kościół. Został on zlokalizowany na parceli nieco powyżej dawnego kościoła.”
