Jest najstarszą polską pieśnią religijną i najstarszym polskim tekstem poetyckim. Pełniła rolę hymnu państwowego do połowy XVI wieku. Była śpiewana przez rycerzy polskich, między innymi przed bitwą pod Grunwaldem, gdzie po stronie wojsk polsko-litewskich walczyli także Rusini, Czesi, Ślązacy oraz Tatarzy ze Złotej Ordy. Jest modlitwą do Maryi i Chrystusa, wraz z odwołaniem do Jana Chrzciciela. Melodię zapożyczono wprost ze znanej na Zachodzie, a spisanej i przyniesionej do Polski przez Benedyktynów, miłosnej pieśni rycerskiej. Do „Bogurodzicy” często odwoływali się również współcześni twórcy – m.in. Andrzej Panufnik, Wojciech Kilar oraz Krzysztof Meyer. W jednej ze scen filmu „Pierścionek z orłem w koronie” przypomniał ją jako „pieśń rycerstwa polskiego” Andrzej Wajda.
Odśpiewanie „Bogurodzicy” przed bitwą pod Grunwaldem przedstawił Aleksander Ford w filmie „Krzyżacy”.*
*ze strony www.spiewnikniepodleglosci.pl, opracowanie Piotr Pacak.
BOGURODZICA
Bogurodzica Dziewica,
Bogiem sławiena Maryja,
U Twego Syna Gospodzina
Matko zwolena, Maryja!
Żyszczy nam, spuści nam.
Kyrie elejson.
Twego dziela Krzciciela, Bożycze,
Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.
Słysz modlitwę, jąż nosimy,
A dać raczy, jegoż prosimy:
A na świecie zbożny pobyt,
Po żywocie rajski przebyt.
Kyrie elejson.
Powyższy tekst pieśni – choć znane, mogą nie być zrozumiałe. Oto wyjaśnienie trudniejszych fragmentów:
„Bogiem sławiena”- przez Boga uwielbiona.
„Zwolena” – wybrana,
„Gospodzin” – Pan Bóg.
„Zyszczy nam” – pozyskaj dla nas,
„Spuści nam” – ześlij nam, nachyl, przychyl, skłoń, obróć
ku nam – obie prośby łączy się z poprzednim wersem:
U Twego Syna, Matko wybrana, zyskaj nam łaski ześlij”, albo: „Matko wybrana, Maryjo, pozyskaj dla nas i daj nam (ześlij) Twego Syna Boga”: to jest ponownie ofiaruj Go światu.
„Dziela” – dla, w archaicznym szyku: „twego dziela Krzeiciela, Bożycze …”: z powodu chrztu Jana Chrzciciela, Synu Boży…”.
„Bożycze” – „Bożyc” to Syn Boży.
„Jegoż prosimy” – o to prosimy Pana Jezusa.
– „Zbożny” – szczęśliwy, pobożny.
„Rajski przebyt” – przebywanie w raju.**
Grunwald, obraz Wojciecha Kossaka, 1931