Przyroda wokół nas – drozd śpiewak
zdjęcia: Stanisław Przybylski
Dekanat Tymbark – uroczyste przyjęcie chłopców do grona lektorów
Na wieczornej Mszy św. we wtorek, w tymbarskim kościele parafialnym, ks. dr Jacek Soprych rektor tarnowskiego Wyższego Seminarium Duchownego uroczyście przyjął 43 chłopców z dekanatu Tymbark do grona lektorów.
Opiekunem chłopców w Parafii Tymbark jest ks.Szczepan Depowski. Chłopców przygotowywała również polonistka – Pani mgr Anna Trojanowska-Smaga. W ćwiczeniu umiejętności praktycznych pomagała Siostra Regina. Warunkiem przyjęcia do grona lektorów jest pozytywne zakończenie kursu lektorskiego.
IWS
wspólne zdjęcie
Parafia Dobra
Parafia Góra św.Jana
Parafia Skrzydlna
Parafia Szyk
Parafia Jurków
Parafia Tymbark
Parafia Jodłownik
Parafia Szczyrzyc
IWS
Przyroda wokół nas – ważka płaskobrzucha chwilę po przeobrażeniu (po wyjściu ze swojego „pancerza”)
Ważki są owadami starszymi od dinozaurów, na świecie żyje ich kilka tysięcy gatunków, w Polsce kilkadziesiąt. Można je spotkać prawie na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. Ważki mogą w locie osiągać prędkość ponad czterdziestu kilometrów na godzinę. Ważki są drapieżnikami zarówno te dorosłe, jak i w stadium larwalnym. Ich środowisko to tereny podmokłe, bagienne i wodne.
Dorosłe ważki znoszą latem jaja pod wodą. Z reguły wiosną następnego roku, gdy larwa wyczuje korzystne warunki (ciepło i nasłonecznienie) wychodzi ponad wodę, gdzie na liściach lub łodygach następuje jej przeobrażenie. Początkowo pęka oskórek na jej grzbiecie i wysuwa się z niego najpierw grzbietowa część tułowia, później głowa, skulone skrzydła i nogi, następnie wysunięta część ciała imago wygina się gwałtownie w dół i wyciąga resztę odwłoka.
zdjęcia nadesłane
„Oddanie broni” Przemysława Bystrzyckiego – fragmenty
dwa fragmenty powieści „Oddanie broni” Przemysława Bystrzyckiego
W tym czasie na horyzoncie mego zacieśnionego świata pojawił się Kazimierz Drożdż. Były wójt gminy Jodłownik. Chłop trzydziestosześcioletni, postawny, kościsty, mówiący z góralska. Piękny typ mężczyzny. Piękny typ człowieka – oddanego sprawie. Unikam z zasady podniosłości, podobny ton nawet ważę sobie lekko – tutaj nie umiem inaczej wyrazić istoty rzeczy.
W konspiracji od początku wojny; podziemnym stażem rówieśny pierwszym grupom zbrojnym Beskidu Wyspowego, Gorców. Kapral 1. psp w Nowym Sączu. Ci żołnierze chadzali w pelerynach, w kapelusikach z orlim piórem, które to pióro, z braku orłów, zastępowano indyczym.
Pan Kazimierz nie miał wahań. Postawę tę ujawnił na początku naszej rozmowy, przeprowadzonej na drodze do Szczyrzyca. Rzecz dotyczyła umiejscowienia aparatury oraz wskazania pomocnika dla kręcenia
ręcznej prądnicy. Melina musiała odpowiadać określonym wymogom: należało znaleźć miejsce bezpieczne, korzystnie położone, z przykrytym dojściem.
Poprosił o kilka dni zwłoki. Spotkałem się z nim po raz drugi, może trzeci. Wybór padł na gospodarstwo poniżej Kostrzy. Sprawę omówił sam.
Chałupa oddalona od innych, z podejściem nawet z trzech stron: trochę roztokami, trochę zagajami. Na zachodnim uboczu. Korespondowałem z Wadfortem pod Londynem. Jeżeli tedy nastąpiła zmiana odbiorcy, to w miejsce włoskiej Bazy nr 11 -,,Mewa”, na południu, wszedł „Port”, ośrodek radiowy w Wielkiej Brytanii – kierunek północno-zachodni; stało się tak, być może, dla lepszych warunków odbioru na Wyspie: bardzo doświadczona obsługa, mocniejszy sygnał w antenie, adresat: Sztab Naczelnego Wodza – na miejscu. Wobec malejącej liczby aktywnych ,,Wand”, każda nadal czynna stanowiła dla centrali wartość rosnącą w czasie. Dodam: w drugiej połowie 1944 pracowało dwustronnie w całym kraju 58 ,,punktów gry”; jak wspomniałem – w styczniu 1945 – 34, w lutym tylko 20.
W konspiracji od początku wojny; podziemnym stażem rówieśny pierwszym grupom zbrojnym Beskidu Wyspowego, Gorców. Kapral 1. psp w Nowym Sączu. Ci żołnierze chadzali w pelerynach, w kapelusikach z orlim piórem, które to pióro, z braku orłów, zastępowano indyczym.
Pan Kazimierz nie miał wahań. Postawę tę ujawnił na początku naszej rozmowy, przeprowadzonej na drodze do Szczyrzyca. Rzecz dotyczyła umiejscowienia aparatury oraz wskazania pomocnika dla kręcenia
ręcznej prądnicy. Melina musiała odpowiadać określonym wymogom: należało znaleźć miejsce bezpieczne, korzystnie położone, z przykrytym dojściem.
Poprosił o kilka dni zwłoki. Spotkałem się z nim po raz drugi, może trzeci. Wybór padł na gospodarstwo poniżej Kostrzy. Sprawę omówił sam.
Chałupa oddalona od innych, z podejściem nawet z trzech stron: trochę roztokami, trochę zagajami. Na zachodnim uboczu. Korespondowałem z Wadfortem pod Londynem. Jeżeli tedy nastąpiła zmiana odbiorcy, to w miejsce włoskiej Bazy nr 11 -,,Mewa”, na południu, wszedł „Port”, ośrodek radiowy w Wielkiej Brytanii – kierunek północno-zachodni; stało się tak, być może, dla lepszych warunków odbioru na Wyspie: bardzo doświadczona obsługa, mocniejszy sygnał w antenie, adresat: Sztab Naczelnego Wodza – na miejscu. Wobec malejącej liczby aktywnych ,,Wand”, każda nadal czynna stanowiła dla centrali wartość rosnącą w czasie. Dodam: w drugiej połowie 1944 pracowało dwustronnie w całym kraju 58 ,,punktów gry”; jak wspomniałem – w styczniu 1945 – 34, w lutym tylko 20.
Brat pana Kazimierza – Jan, wykształcony za granicą, w Austrii i w Szwajcarii, inżynier rolnik, przyjaciel Władysława Orkana, wielki działacz gospodarczy i społeczny Skalnego Podhala. Na dziesięć lat przed
wojną w Łososinie Górnej założył szkołę rolniczą. W biednej krainie roztoków i orkiszu propagował ogrodnictwo, hodowlę bydła, mleczarstwo.
Obywatelem w wielkim stylu był syn gajowego – inż. Józef Marek. Propagator sadownictwa, wieloletni dyrektor wspomnianej Podhalańskiej Spółdzielni Sadownictwa. Obaj, i inż. Jan Drożdż, i inż. Józef Marek znajdują miejsce na tych kartach dotyczących wojny; pierwszy wskazujący na klasę rodziny Kazimierza Drożdża, drugi jako współtwórca spółdzielni owocarskiej.
wojną w Łososinie Górnej założył szkołę rolniczą. W biednej krainie roztoków i orkiszu propagował ogrodnictwo, hodowlę bydła, mleczarstwo.
Obywatelem w wielkim stylu był syn gajowego – inż. Józef Marek. Propagator sadownictwa, wieloletni dyrektor wspomnianej Podhalańskiej Spółdzielni Sadownictwa. Obaj, i inż. Jan Drożdż, i inż. Józef Marek znajdują miejsce na tych kartach dotyczących wojny; pierwszy wskazujący na klasę rodziny Kazimierza Drożdża, drugi jako współtwórca spółdzielni owocarskiej.
Spółdzielnia owocarska w Tymbarku stanowiła bowiem, dzięki inż. Markowi, jeden z trzech punktów mego oparcia; punktem drugim był historyczny klasztor białych opatów w Szczyrzycu z ojcem Hubertem; trzecie – krąg ściśle domowy z ,,cywilnym” zajęciem: rachunkowością, następnie z nauką w przyklasztornym liceum.
Trzy miejsca skrycie ze sobą związane. Na tę podporę mogłem liczyć. Bez oparcia w terenie, oparcia, w moim przypadku rozłożonego niczym trójnóg, nie byłbym w stanie nic zrobić.
W białym plecaku, uszytym jeszcze u ,,Pelikanów”, z lnianego płótna, przeniosłem moją AP-4 pod Kostrzę. Dotąd tkwiła ukryta u Joasi. Drożdż niósł w papierze ręczną, lecz nieporęczną w transporcie prądnicę. Nie towarzyszyła nam żadna osłona – szliśmy bez ubezpieczenia: dobitny wyraz konspiracji nowego stylu.
Zostałem przedstawiony gospodarzowi, bez imienia i nazwiska: ,,Ten pan będzie tutaj przychodził”. Gospodarz nazywał się Józef Kawecki, miał żonę i dwoje dzieci. Postanowiłem odwiedzać go co jakiś czas; ze względów bezpieczeństwa nie podawałem terminów tych odwiedzin, wskutek czego brałem na siebie ryzyko niezastania go w domu. Później rzecz została ułożona w ten sposób, że o każdorazowym moim przyjściu informował wcześniej powiadomiony Kazimierz Drożdż. Patrzyłem teraz na Kaweckiego, myślałem: czy wiesz, człowieku, o co idzie gra? Twoje bezpieczeństwo i twoich bliskich zależy ode mnie, moje od ciebie, z tym że jestem sam jeden, a ty masz rodzinę. Nieznani sobie dotąd, siadamy odtąd
W białym plecaku, uszytym jeszcze u ,,Pelikanów”, z lnianego płótna, przeniosłem moją AP-4 pod Kostrzę. Dotąd tkwiła ukryta u Joasi. Drożdż niósł w papierze ręczną, lecz nieporęczną w transporcie prądnicę. Nie towarzyszyła nam żadna osłona – szliśmy bez ubezpieczenia: dobitny wyraz konspiracji nowego stylu.
Zostałem przedstawiony gospodarzowi, bez imienia i nazwiska: ,,Ten pan będzie tutaj przychodził”. Gospodarz nazywał się Józef Kawecki, miał żonę i dwoje dzieci. Postanowiłem odwiedzać go co jakiś czas; ze względów bezpieczeństwa nie podawałem terminów tych odwiedzin, wskutek czego brałem na siebie ryzyko niezastania go w domu. Później rzecz została ułożona w ten sposób, że o każdorazowym moim przyjściu informował wcześniej powiadomiony Kazimierz Drożdż. Patrzyłem teraz na Kaweckiego, myślałem: czy wiesz, człowieku, o co idzie gra? Twoje bezpieczeństwo i twoich bliskich zależy ode mnie, moje od ciebie, z tym że jestem sam jeden, a ty masz rodzinę. Nieznani sobie dotąd, siadamy odtąd
na jednym stołku. Jeśli jest to wspomniany trójnóg, wiesz, gdzie owe nogi znajdują oparcie.
Okno izby wychodziło ku północnemu zachodowi; na pochyłość poprzecinaną zapadliskami, kępami drzew, krzaków; niżej, o dwa kilometry, dolina rzeki Tarnawki przy białej jodłownickiej szosie – tam mieszkałem. Po lewej ukryty za drzewami drewniany szesnastowieczny kościółek, sczerniały od starości; strona prawa, otwarta, ukazywała szczyt wieży z czerwonej cegły: kościół w Górze Św. Jana.
Pomyślałem: spróbujemy zaraz, ponieważ jesteśmy razem. Z miejsca w nowych warunkach sprawdzę zachowanie gospodarza. Depeszę dostarczył przez ,,Lilkę” „Prosty” z Krakowa, stałem jeszcze u Joasi; złożona w zwitek za zaszewką spodni parzyła skórę z powodu niezałatwienia.
Starszego z dzieci, synka, posłał gospodarz poza opłotki – chłopiec miał dać znać, jeśli pojawi się kto obcy.
Izba wyłożona wyłącznie drewnem, jak z reguły u biedaków w tamtych stronach, miała kształt podłużny. Okno dawało, co prawda, wgląd w obranym kierunku północno-zachodnim, postanowiłem jednak nie wy
rzucać anteny na zewnątrz, zawieszę drut na dłuższej ścianie izby. Korzystne położenia ,,punktu gry” zniweluje niedogodność wewnętrznego rozłożenia anteny, dającego, z reguły, zmniejszoną słyszalność. Obowiązywała zasada: nie łazić po przedpolu radiostacji! – jak nie łazi się po przedpolu zasadzki. Przy dobrych oczach, nawet bez lornetki, byłbym bowiem widoczny z jodłownickiej szosy na tle chałupy, z mostku nad Tarnawką, w moim czarnym ubraniu szytym u Selfridge’a w Londynie.
W okolicach mostku zakładano akurat posterunek Milicji Obywatelskiej; na razie posterunek grupował miejscowych, trochę dawnych akowców, czyli nie bardzo groźny; z biegiem czasu sprawy ulegną pogorszeniu.
Kaweckiego wysłałem do synka, niech sam stary ma baczenie na ścieżki. Drożdża posadziłem na ławie przy prądnicy. Ciężki, metalowy przedmiot w kształcie leżącego prostopadłościanu, kręcony korbą, źle trzymał się ławy. Jednak chłop mocny, wziął urządzenie pod udo, unieruchomił.
Okno izby wychodziło ku północnemu zachodowi; na pochyłość poprzecinaną zapadliskami, kępami drzew, krzaków; niżej, o dwa kilometry, dolina rzeki Tarnawki przy białej jodłownickiej szosie – tam mieszkałem. Po lewej ukryty za drzewami drewniany szesnastowieczny kościółek, sczerniały od starości; strona prawa, otwarta, ukazywała szczyt wieży z czerwonej cegły: kościół w Górze Św. Jana.
Pomyślałem: spróbujemy zaraz, ponieważ jesteśmy razem. Z miejsca w nowych warunkach sprawdzę zachowanie gospodarza. Depeszę dostarczył przez ,,Lilkę” „Prosty” z Krakowa, stałem jeszcze u Joasi; złożona w zwitek za zaszewką spodni parzyła skórę z powodu niezałatwienia.
Starszego z dzieci, synka, posłał gospodarz poza opłotki – chłopiec miał dać znać, jeśli pojawi się kto obcy.
Izba wyłożona wyłącznie drewnem, jak z reguły u biedaków w tamtych stronach, miała kształt podłużny. Okno dawało, co prawda, wgląd w obranym kierunku północno-zachodnim, postanowiłem jednak nie wy
rzucać anteny na zewnątrz, zawieszę drut na dłuższej ścianie izby. Korzystne położenia ,,punktu gry” zniweluje niedogodność wewnętrznego rozłożenia anteny, dającego, z reguły, zmniejszoną słyszalność. Obowiązywała zasada: nie łazić po przedpolu radiostacji! – jak nie łazi się po przedpolu zasadzki. Przy dobrych oczach, nawet bez lornetki, byłbym bowiem widoczny z jodłownickiej szosy na tle chałupy, z mostku nad Tarnawką, w moim czarnym ubraniu szytym u Selfridge’a w Londynie.
W okolicach mostku zakładano akurat posterunek Milicji Obywatelskiej; na razie posterunek grupował miejscowych, trochę dawnych akowców, czyli nie bardzo groźny; z biegiem czasu sprawy ulegną pogorszeniu.
Kaweckiego wysłałem do synka, niech sam stary ma baczenie na ścieżki. Drożdża posadziłem na ławie przy prądnicy. Ciężki, metalowy przedmiot w kształcie leżącego prostopadłościanu, kręcony korbą, źle trzymał się ławy. Jednak chłop mocny, wziął urządzenie pod udo, unieruchomił.
Rozwiązałem plecak; wyjąłem „pipsztok” – czarny, wielkości grubej książki formatu A-4, poręczny, wierny, o donośnym sygnale na fali odbitej, o szerokości pasma 2-8 MHz; odbiornik radiostacji posiadał tak zwaną ,,reakcję”, ułatwiającą wymodulowanie odbieranego sygnału. Miałem też dwa zapasowe odbiorniki, schowane w impregnowanej torbie. Jeden większy, drugi wręcz miniaturowy, do nasłuchu w szczególnie trudnych warunkach.
Górna krawędź tablicy rozdzielczej ujęła przyciskami końcówki anteny; do anteny rozciągniętej pod sufitem na gwoździach wbitych w drewniane ściany moc sygnału doprowadzał drabiniasty firet: dwa równoległe druty odległe od siebie o 12 cm połączone drewnianymi listewkami. Zdecydowałem się na dipol – memu sercu zawsze miły: rozkład drutów w kształcie literki „T”; kreskę pionową stanowił wspomniany firet. Pod kątem prostym do kierunku pracy. Każde ramię dipola stanowiło jedną
czwartą długości fali w przeliczeniu z kilocykli na metry. Oczywiście zmiana częstotliwości z głównej na jedną z zapasowych nie powodowała zmiany długości drutów.
Bardzo pragnąłem, by nastąpiło nawiązanie komunikacji – obok potrzeby przesyłki zaległej depeszy, także dla przekonania moich nowych towarzyszy broni, że ich trud i ryzyko nie poszły na marne.
Górna krawędź tablicy rozdzielczej ujęła przyciskami końcówki anteny; do anteny rozciągniętej pod sufitem na gwoździach wbitych w drewniane ściany moc sygnału doprowadzał drabiniasty firet: dwa równoległe druty odległe od siebie o 12 cm połączone drewnianymi listewkami. Zdecydowałem się na dipol – memu sercu zawsze miły: rozkład drutów w kształcie literki „T”; kreskę pionową stanowił wspomniany firet. Pod kątem prostym do kierunku pracy. Każde ramię dipola stanowiło jedną
czwartą długości fali w przeliczeniu z kilocykli na metry. Oczywiście zmiana częstotliwości z głównej na jedną z zapasowych nie powodowała zmiany długości drutów.
Bardzo pragnąłem, by nastąpiło nawiązanie komunikacji – obok potrzeby przesyłki zaległej depeszy, także dla przekonania moich nowych towarzyszy broni, że ich trud i ryzyko nie poszły na marne.
***
Jasność myśli. Rozmowy. Czas na relacje o zakończonym śledztwie, uwagi nad sprawą z,,Prostym” i Drożdżem. Byłem rad: radiostacja poinformowała raz: jesteśmy aresztowani; dwa: pracuję pod przymusem; trzy: UB ma szyfr (co prawda – nieaktualny); cztery: radiostacji już nie ma – został z,,pipsztoka” odymiony wrak, wonny stopioną izolacją.
Leżeliśmy pokotem na pryczy, rozmowy prowadziliśmy półgłosem. Po drugiej stronie legowiska, blisko drzwi, ktoś zaśpiewał:
Mańka, moja biedna ubówko,
Umęczona wędrówką wśród urzędów i biur…
Leżeliśmy pokotem na pryczy, rozmowy prowadziliśmy półgłosem. Po drugiej stronie legowiska, blisko drzwi, ktoś zaśpiewał:
Mańka, moja biedna ubówko,
Umęczona wędrówką wśród urzędów i biur…
Wydała go dziewczyna – dowiedziałem się; miał grubą sprawę, podobnie, jak nam groziła mu KS. Pomyślałem: ilu w celi wydanych? ilu wpadłych „,na robocie”, w czasie akcji? ilu przez własną nieostrożność? ilu przez gadatliwość otoczenia?… W pierwszym rzędzie do wydanych zaliczamy siebie. Sprawa załatwiona, czekamy na rozprawę – nie ma do czego wracać. Dziwnym trafem oczekujący wyrok jakby interesował najmniej.
Nie rozmawialiśmy nawet o okolicznościach aresztowania – dla każdego własna droga; ,,Prosty” wpadł u siebie, może u ,,Lilki”, w ,,kotle” – co raczej wątpliwe, oficer zawodowy tej klasy nie powinien był dać się podejść.
Nie rozmawialiśmy nawet o okolicznościach aresztowania – dla każdego własna droga; ,,Prosty” wpadł u siebie, może u ,,Lilki”, w ,,kotle” – co raczej wątpliwe, oficer zawodowy tej klasy nie powinien był dać się podejść.
Drożdża zabrano z własnej chałupy w Jodłowniku; przy okazji zaprowadzili na strych dwunastoletnią córkę Drożdża – Genię, to ten czarny-kędzierzawy, najbardziej aktywny, jakby wyglądał awansu z kapitana na majora. Uderzył dziecko w twarz, pytał, gdzie magazyn broni. Osioł – broń oddaliśmy dawno! Nasza robota polegała nie na strzelaniu – polegała na zabawie, kto lepszy. Przypadek, że teraz oni byli górą. Jeszcze nie koniec – nie chwalmy dnia przed zachodem. Prawda, tyle że znikąd nadziei. Stoimy nad ziejąca rozpadliną… Powiedziałem: nie rozmawialiśmy o tym. ,,Lilkę” i mnie zgarnięto razem.
Z wyjątkiem dziewczyny jesteśmy w kupie. Major opowiada o stracie starszego brata w przewrocie majowym 1926 roku. Jako oficer brat walczył po stronie rządowej, zginął podczas przenosin rządu z prezydentem Wojciechowskim z Belwederu do Wilanowa. …
Zaproszenie na X Turniej w Kręgle Fińskie z okazji Narodowego Święta Trzeciego Maja – przypomnienie
„Zapraszam serdecznie na X Turniej w Kręgle Fińskie z okazji Narodowego Święta Trzeciego Maja – 4 Maj 2024 /sobota/ od godz. 11.30 na Orlika w Tymbarku 
(II edycja Pucharu firmy Monolit).
(II edycja Pucharu firmy Monolit).Rozgrywki to okazja do upamiętnienia Uchwalenia Pierwszej w Europie Konstytucji 3 Maja” – pisze na swojej stronie FB organizator Turnieju Paweł Johnny Krzyściak
Nowy termin Rajdu Szlakiem Papieskim
Uprzejmie informuję, że Rajd Szlakiem Papieskim w Tymbarku / na górę Paproć / odbędzie się w nowym terminie tj. środę 22 maja 2024 r.
Robert Nowak
Wycieczka w Beskid Sądecki
W miniony weekend (27 kwietnia) mieszkańcy Tymbarku spędzali wolny czas w Beskidzie Sądeckim. Doskonała pogoda sprzyjała pieszym wędrówkom i odkrywaniu malowniczych miejsc. Wyjazd rodzinny stanowił rozgrzewką przed sezonem turystycznym, a odbywał się pod opieką przewodnika , Anny Dyląg.
Po przyjeździe do Wierchomli Małej wszyscy swoim tempem udali się na spacer do Bacówki PTTK nad Wierchomlą. W schronisku był czas na wypoczynek przy kawie i herbacie. Po rekreacji na urokliwych polanach, podziwianiu panoram górskich, przez Długie Młaki wróciliśmy do autokaru, by udać się do Piwnicznej-Zdrój. W klimatycznym miasteczku część osób zwiedzała rynek, pozostali wypoczywali w parku zdrojowym i pijali wód.
Wypoczęci, pełni pozytywnych wrażeń z dużą dawką zdrowej energii wróciliśmy do swoich codziennych obowiązków domowych. Wyjazd udał się zorganizować dzięki wsparciu finansowemu Gminnej Komisji ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Gminy Tymbark.
Ewa Skrzekut
Tymbark, w kończącym się kwietniu
zdjęcie: IWS
„Oddanie broni” Przemysława Bystrzyckiego – opowieść o roli jaką odegrała ludność naszych okolic podczas II wojny światowej
Przemysław Bystrzycki w 1999 roku wydał książkę „Oddanie broni”. Jest to autobiograficzna opowieść o walorach dokumentalnych. Autor, oficer łączności specjalnej, Cichociemny. Jeden z wyszkolonych i przerzuconych do Polski żołnierzy ze specjalnością w dywersji, łączności oraz wywiadzie. Przemysław Bystrzycki był w łączności. W grupie zostali zrzuceni w listopadzie 1944 roku w Beskidzie Wyspowym. Celem ich było utrzymanie łączności radiowej ze Sztabem Naczelnego Wodza w Londynie, w ramach powstającego antysowieckiego podziemia, po ustąpieniu Niemców i rozwiązaniu Armii Krajowej.
Mogli oni działać dzięki temu, że pomagała im miejscowa ludność. Mieszkali też na Podłopieniu, w chałupie pod Rydznikiem, jak też pod Kostrzą. Pomocą służyła min. rodzina Drożdżów (rodzina Pani Genowefy Drożdż-Kęska z Tymbarku), Owocarnia z inż. Józefem Markiem i inni.
Przemysław Bystrzycki napisał „Oddanie broni” w podziękowaniu za wszelką pomoc, dobroć, poświęcenie i narażenie życia, jaką doświadczyli Cichociemni od mieszkańców Beskidu Wyspowego.
O autorze: ur. 23 maja 1923 w Przemyślu, zm. 7 października 2004 w Poznaniu – podporucznik, pisarz, dziennikarz, oficer Wojska Polskiego, Armii Polskiej gen. Andersa, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, dowódca radiostacji 1 Pułku Piechoty Strzelców Podhalańskich AK, żołnierz wyklęty, więzień NKWD, sowieckich łagrów: Panowka, Kuszmurun (1940-1941), cichociemny. W dniu wybuchu wojny miał 16 lat; w dacie skoku do Polski 31 lat. Syn inżyniera, wiceprezydenta Przemyśla. (powyższe informacje z portalu: Cichociemni elita dywersji,)
Zacytuję fragmenty powieści. Dzisiaj pierwszy.
Broń oddaliśmy w Górze św. Jana, małej podtymbarskiej miejscowości z czerwoną wieżą kościoła. Beskidzki powsinoga znalazłby tam przytulisko. Przygarnęli i nas, kiedy zeszliśmy z gór: spływaliśmy obrzeżami Szczawy, a Szczawa to koniec świata, gdzie już nie ma nic, tylko lądowiskowe darnie i partyzancki las; wpłynęliśmy małym oddziałem liczącym osiemnastu ludzi (w tym trzy kobiety), wydzieleni z 1. pułku strzelców podhalańskich Armii Krajowej, z 1. baonu tegoż pułku. Grupa nazywała
się „Pelikany”. Równie dobrze tę garstkę ludzi mogli nazwać Marabuty albo Flamingi. Dlaczego ,,Pelikany”? Nazwa zapożyczona z wojskowej gwary, utrwalona przez czas, nacechowana ironią i humorem nie pozbawionym złośliwości. ,,Pelikany” stacjonowały na skraju gorczańskiego ubocza, roztoką spływał potok. Tą roztoką-wąwozem Niemcy próbowali podejść w czasie,,kampy”. Nastąpiła ewakuacja. Część zrzutowych pieniędzy odwiozłem wcześniej ze strzelcem na furze dokądś tam; to, co
zostało u ,,Pelikanów”, starczyło na zawrót głowy: pół miliona zrzutowych dolarów. Skoczkowie, radiostacja dla łączności krajowej, druga dla łączności z Włochami, z Wielką Brytanią. Owi skoczkowie kwaterujący w pułku po zrzucie na polanie po drugiej stronie rzeki Kamienicy i wsi Szczawa w oczekiwaniu na przydziały, radiowy „punkt gry”, pieniądze – wszystko to w partyzanckich oczach dodawało grupie prestiżu, oddzielało grupę od batalionu, napawało dumą. Cóż:,,pelikany, pelecanidae, rodzina ptaków z rzędu wiosłonogich; 6 gatunków; długość 127-183 cm;[…] upierzenie białe, brązowe lub szare; dziób duży, prosty, ze skórzastym workiem; nogi krótkie, palce spięte błoną; żywią się rybami; gniazda w koloniach, zwykle na bagnach, w trzcinie lub na piaskach, skalistych
wybrzeżach…”*
Mieszkaliśmy w chałupce beskidzkiego górala, nogi mogły nam się skrócić od długich marszy, beskidzkie podejścia są szczególną uciążliwością dla mięśni. Pogoda mogła nas oblec w biel. Brakowało skórzastego
worka i palców spiętych błoną. Encyklopedyczny zapis najmniej dotyczył naszych dziobów; za to wśród mrocznych gór srebrzonych świerczyną ruszyłoby się po słońce – po słońce i na piaszczyste wybrzeże… Pakowaliśmy majdan, z roztoki wędrowały cienie, szliśmy w północne lasy.
Broń oddaliśmy w Górze św. Jana. Kompanie podhalańskiego baonu, po przebiciu niemieckiej zapory, ruszyły w swoją stronę. „Pelikany” wędrowały oddzielnie. Znaleźli krótki popas u „,Florka” – starego kompana, leśnego żołnierza; chałupa jak gospoda, oddana służbie, ze skrzynką kontaktową, usadowiona ,,na dziale”. Stamtąd to już w dół, cały czas ino w dół, do Słopnic Szlacheckich, do Słopnic Królewskich – dwie wsie zlane w jedną, podwójnym ciągiem nieprzytomnie długie.
Dopiero z soboty na niedzielę, wieczorem, zaszliśmy do chałupy. Śnieżyło. Wszystko to zatarł czas – pamięć utrwaliła skutki, nie zachowała ani przyczyn, ani procesu. Stanęliśmy nad drogą, odległą o pół kilometra. Nie odnalezioną na mapie. Był to pewnie trakt z Podłopienia do Tymbarku.
Marsz nocą omrocznionym lasem w bieli stoków – zamazana topografia pochodu, jakiż plan mógł pomóc w takim miejscu. Tylko dalekie światełko, jak świętojański robaczek – zanikające, nierzeczywiste. Rzeczywiste było zmęczenie, chrobot broni, cmokanie woźnicy na konia u fury, szept cichych komend dla wysuwanej szpicy. Straż przednia wracała, meldowała równie po cichu: nic nie widać, droga chyba wolna. Ruszamy!
W sobotę 20 stycznia 1945, późnym wieczorem stanęliśmy nad tą drogą. A wokół tylko śnieg, schronienie ze śniegu, trakt ze śniegu i śnieżni ludzie. Znów padało. Zasłonił się nam ostatecznie cały świat: nam, zmęczonym, opuszczonym w beznadziei odwrotu. Niby to po zwycięskiej walce – akurat sprzed tygodnia – tyle że pole bitwy nie zostało przy nas.
Sowiecka ofensywa odepchnęła od naszych leży wojska generała Harpego, które z trzech stron zachodziły siedzibę batalionu na gorczańskich uboczach. Frontowy żołnierz nacierał dobrze, wspomagany oddziałami SS.
Niemcy mieli pięciokrotną przewagę nad naszą obroną. Po całodziennej walce szykowała się trudna noc: zrzutowe zasobniki umieszczone w tartaku nad rzeczką Szczawą stanowiły główny powód troski: jak wobec groźby zajęcia terenu przez Niemców wycofać te ciężary? Pochodziły z trzech kolejnych zrzutów…
Ewakuacyjny odwrót rozpoczęto po dwudziestej czwartej, wiódł na północ. Ostatecznie ,,Pelikany” zostały oddzielone od reszty dla łatwiejszego przemknięcia małym oddziałem pomiędzy obcymi.
Ewakuacyjny odwrót rozpoczęto po dwudziestej czwartej, wiódł na północ. Ostatecznie ,,Pelikany” zostały oddzielone od reszty dla łatwiejszego przemknięcia małym oddziałem pomiędzy obcymi.
Po tygodniu kluczenia, marszów i kontrmarszów, znaleźli się w rzeczonej chałupie zakutanej w śniegu. Stała pod lasem. (Informacja późniejsza: to miejsce nazywało się Rydznik). Zapewne grzybne lasy szły aż pod Łopień. Krótkie, czteromiesięczne lato narzucało pośpiech w korzystaniu z darów natury – nie wszystkie zboża zdążyły dojrzeć, jeszcze jęczmień-orkisz, żyto, a i pszenicę zbierano; sam późny owies znoszono z pólek w deszcze, bywało we wczesne mrozy, śniegi. Rydznik. Jagody i grzyby na zupę.
Zacierka na chudym mleku, w Wielki Post zacierka tylko na wodzie, czyli,,hartowana”. Górale opadali z sił. W tych stronach chleb nie był chlebem naszym powszednim…
Dali nam izbę, sami usadowieni w kuchni. Miejscowy zwyczaj: gość zawsze na lepszym, choćby nawet kosztem gospodarzy. O świtaniu mróz zelżał. Końskie kupy na śniegu rozlewały ślad, puch stracił lotność; kapało z dachu; słońce! – mroczna odwilż to za mało. A mrok trwał przez resztę dnia.
Zacierka na chudym mleku, w Wielki Post zacierka tylko na wodzie, czyli,,hartowana”. Górale opadali z sił. W tych stronach chleb nie był chlebem naszym powszednim…
Dali nam izbę, sami usadowieni w kuchni. Miejscowy zwyczaj: gość zawsze na lepszym, choćby nawet kosztem gospodarzy. O świtaniu mróz zelżał. Końskie kupy na śniegu rozlewały ślad, puch stracił lotność; kapało z dachu; słońce! – mroczna odwilż to za mało. A mrok trwał przez resztę dnia.
Rano ,,po dziale” szły ciurkiem baby do kościoła; szeregi chwilowo prześwietlone roztartą przez biel pomroką. A jednak słońce nie pokazało się, dzień znów się zasępił. Patrzyłem spod chałupy na ten kościelny korowód, osobliwy akt prawdy, akt niedzielnego obowiązku. Wojna-nie-wojna -tamtych ludzi, białych gorczańskich górali*, nie złamała nawet wielowiekowa bieda – cóż tu mówić o kilkuletnim hukaniu partyzantów po lasach. Pacyfikacje: mordowanie cywilów, palenie wsi – tak było! A więc: wędrówki na odległe góralskie msze. Odprawiane w kościółkach leciwych, drewnianych, jak w Jodłowniku, w kościołach już murowanych, jak w Górze Św. Jana – to ten z czerwonym szpicem. Tak oto – pacyfikacje powodowały grupowanie się w lasach uzbrojonych ludzi, otwierały wrota kościołów.
Być może odwrót oddziałów niemieckich nie został w porę przez nas dostrzeżony, przeszkodziła,,kampa”. Co prawda u ,,Florka” sowieccy partyzanci od Zołotara napomykali o szybkim terminie ofensywy. Ale to była wieść partyzancka, a wieść partyzancka składała się z prawdy, z pobożnego życzenia, i ze zmyślenia. Jeżeli z biegiem lat prawda wyparuje, a pobożne życzenie ujdzie z westchnieniem w niebiosa lub zostanie zapomniane-wtedy zmyślenie zajmie całą przestrzeń przekazu. Inaczej – należałoby nie zatrzymywać się w podleśnej chałupce, pomimo utrudzenia, jeno dalej, póki czas, Rydznik opuścić lub w ogóle tam nie wstępować, chronić kości od odpoczynkowego rozleniwienia. Schodzić ku drodze.
Teraz tą drogą jechały niemieckie transporty. Zaczęło się przed obiadem. Szły tam straże przednie – to ubezpieczenie marszowe wydawało się raczej przeciwpartyzanckie niż frontowe, czyli sformowane dość lekkozbrojnie. Wozy bojowe Harpego skupiły się, kiedy zapadł zmrok: napór – jak później wyszło na jaw – armii gen. Pietrowa, posuwającej się na Jasło, wzrastał. Ruszył front od północy. I oto w gęstniejącej pomroce sunął przed nami niemiecki odwrót. Czekaliśmy na pełną ciemność. Nadeszła w ceremonialnym nadmiarze, przykryła stok, zespoliła śniegi. Zawisła odwilżową mgłą. Mogliśmy schodzić uboczem. Niżej, na stoku, tkwił pojedynczy domek. Domek stał jakieś sto metrów od drogi. Tam skok, tam poczekamy na lukę w transportach. Wąż pojazdów w końcu rozerwie się – siły główne dywizji czy pułku nie muszą, u licha, iść w sposób tak zwarty, by grupka osiemnaściorga, z koniem i wozem nie mogła przeskoczyć drogi
nie zauważona przez uchodzących.
Zahaltowano tylne koło u fury. Skosem, po śniegu, sunęliśmy w napięciu. Ci na drodze, jakby zajęci sobą, nie dostrzegali nas. Może nie chcieli nas dostrzec. Komuż byłoby na rękę wdawanie się w partyzancką palbę -ani im, ani nam; im siedział na karku miażdżący sowiecki wał; nam spieszno było ujść z zamknięcia, chcieliśmy uratować zrzutowy sprzęt wieziony na furze: nowoczesne radiostacje AR-11, dar Polonii amerykańskiej dla Państwa Podziemnego, pieniądze w dolarowych pasach, broń; wreszcie chcieliśmy sami wyrwać siebie z zastawy – dla nas wojna nie skończyła się.
nie zauważona przez uchodzących.
Zahaltowano tylne koło u fury. Skosem, po śniegu, sunęliśmy w napięciu. Ci na drodze, jakby zajęci sobą, nie dostrzegali nas. Może nie chcieli nas dostrzec. Komuż byłoby na rękę wdawanie się w partyzancką palbę -ani im, ani nam; im siedział na karku miażdżący sowiecki wał; nam spieszno było ujść z zamknięcia, chcieliśmy uratować zrzutowy sprzęt wieziony na furze: nowoczesne radiostacje AR-11, dar Polonii amerykańskiej dla Państwa Podziemnego, pieniądze w dolarowych pasach, broń; wreszcie chcieliśmy sami wyrwać siebie z zastawy – dla nas wojna nie skończyła się.
Dwa dni wcześniej Prezydent RP rozwiązał Armię Krajową, żołnierzy zwolnił z przysięgi, o czym nie wiedzieliśmy. Kadra miała zejść w głębsze podziemie, stworzyć nowe szeregi. Dla nas jednak wojna trwała nadal, istniała organizacja, broń wieziona przez konia zostanie użyta, sprzęt wojskowy, radiostacje uruchomione.
Zbiegaliśmy w ,,cieniu” chałupy, w geometrycznym rzucie, dzięki temu częściowo zasłonięci od strony drogi. Od lewej, z zakrętu, mogli nas dostrzec (jeśli ciemność nie przeszkodziła); tymbarski trakt robił tam zawijas, pętlą wpadał na mostek. Prawa strona była lepsza, gościniec biegł prosto ku Dobrej i niknął za wzniesieniem.
Dopadliśmy ściany budynku. Okoliczności sprzyjały nam – może owe rozciągnięcie niemieckiej kolumny, może zwiększona szybkość pojazdów. Jakby dla porządku czekaliśmy na reakcję z dołu: a nuż któremuś
z jadących ruchliwe kropki na śniegu obloką się w partyzanckie odzienie, strzępy mundurów, uzbroją… Mijały spokojne minuty, strzały nie padły. Koń chciał wystawić łeb zza pobielonego węgła, woźnica przytrzymywał kantar; dymem z papierosa dmuchał w chrapy, czego nie powinien był robić. A swoją drogą, partyzanckie zwierzę niech miarkuje ciekawość. Ciężko oddychaliśmy po biegu. Nad głową miałem okienko od obory kurnej chaty. Spojrzałem przez szkło, jakbym słyszał głosy wewnątrz, ale to nie było pewne. Było pewne, że głosy szły od strony traktu – szum ciężarówek; przeturlało się na oponach niemieckie działo p-lot. 88 mm; chrapliwe słowa, gdy cichły motory – rozróżniałem wtedy imiona męskie, przekleństwa…
Zmroczniało, mgła ustąpiła. Kolumna sunęła nieprzerwanie. O chwili skoku w poprzek drogi decydował ,,Tolek”, dowodził grupą; ,,Pelikany” miały mu być posłuszne, a szli z nami oficerowie o wyższych od ,,Tolka” stopniach, na przykład mój dowódca, mjr,,Prosty”, Adam Mackus. Narady, poszeptywania. Myślałem, jak dziś wieczorem uda mi się seans, gdzie i kiedy pogadam z bazą w Brindisi czy z radiostacją w Watford pod Londynem, Woźnica znów uspokajał konia wypoczęte przez noc i przez całe przedpołudnie po wczorajszym i przedwczorajszym, zwierzę ujawniało niespokojne usposobienie – taki harnaś.
Zbiegaliśmy w ,,cieniu” chałupy, w geometrycznym rzucie, dzięki temu częściowo zasłonięci od strony drogi. Od lewej, z zakrętu, mogli nas dostrzec (jeśli ciemność nie przeszkodziła); tymbarski trakt robił tam zawijas, pętlą wpadał na mostek. Prawa strona była lepsza, gościniec biegł prosto ku Dobrej i niknął za wzniesieniem.
Dopadliśmy ściany budynku. Okoliczności sprzyjały nam – może owe rozciągnięcie niemieckiej kolumny, może zwiększona szybkość pojazdów. Jakby dla porządku czekaliśmy na reakcję z dołu: a nuż któremuś
z jadących ruchliwe kropki na śniegu obloką się w partyzanckie odzienie, strzępy mundurów, uzbroją… Mijały spokojne minuty, strzały nie padły. Koń chciał wystawić łeb zza pobielonego węgła, woźnica przytrzymywał kantar; dymem z papierosa dmuchał w chrapy, czego nie powinien był robić. A swoją drogą, partyzanckie zwierzę niech miarkuje ciekawość. Ciężko oddychaliśmy po biegu. Nad głową miałem okienko od obory kurnej chaty. Spojrzałem przez szkło, jakbym słyszał głosy wewnątrz, ale to nie było pewne. Było pewne, że głosy szły od strony traktu – szum ciężarówek; przeturlało się na oponach niemieckie działo p-lot. 88 mm; chrapliwe słowa, gdy cichły motory – rozróżniałem wtedy imiona męskie, przekleństwa…
Zmroczniało, mgła ustąpiła. Kolumna sunęła nieprzerwanie. O chwili skoku w poprzek drogi decydował ,,Tolek”, dowodził grupą; ,,Pelikany” miały mu być posłuszne, a szli z nami oficerowie o wyższych od ,,Tolka” stopniach, na przykład mój dowódca, mjr,,Prosty”, Adam Mackus. Narady, poszeptywania. Myślałem, jak dziś wieczorem uda mi się seans, gdzie i kiedy pogadam z bazą w Brindisi czy z radiostacją w Watford pod Londynem, Woźnica znów uspokajał konia wypoczęte przez noc i przez całe przedpołudnie po wczorajszym i przedwczorajszym, zwierzę ujawniało niespokojne usposobienie – taki harnaś.
o myśleli o nas gospodarze kurnej chaty, jeśli ktokolwiek był w środku? Tyle wiem – przywykli do leśnego wojska, zżyci z partyzantką na dobre i na złe. Tego dobrego było najmniej: ot, przepędzenie wrogiej ekspedycji zwanej karna; ale ekspedycja mogła przyjść większą siłą, odporną na ciosy „leśnych”, już jutro albo za miesiąc, a wtedy zostaliby na lasce losu. Żywili nas za bezcen, odejmowali sobie od ust, kwaterowali: dawali izby, sami zagnieżdżeni w kuchni przy nalepie; użyczali sprzężaju, w nowym terenie
użyczali przewodników, dostarczali informacje… W zamian nie dostawali nic, jakieś kwity, kwity bez rzetelnego zobowiązania skarbu państwa: na pomiętych papierkach oglądali wypisane kwoty na wieczne nieoddanie.
Miało regulaminowo płacić wojsko – bez regulaminu płacili oni: potem, trudem, łzami, krwią. Trudem heroicznym. To biali górale i beskidnicy z Beskidu Wyspowego: Szczawy, Tymbarku, Jodłownika… Do dzisiaj my wszyscy, każdy z osobna, w całej gromadzie jesteśmy dłużnikami-ich dłużnikami, niespłaconymi. Zatarcie pamięci o wielkim sercu beskidzkich ludzi jest zaniechaniem – wielką zniewagą sumienia.
Więc przywykli do „leśnych” – mieszkańcy chaty, służącej za osłonę, nie mieli potrzeby medytować: co, kto… Podnosili ducha w modlitwie, podobnie jak wielu z nas, jak owe kobiety drepczące po zaśnieżonym „dziale” na niedzielną mszę – żeby było już po wszystkim.
Z naszej strony żadnego interesu, aby z nimi pogwarzyć: nie szła obława żandarmów, więc po co z krowiną do lasu, przewodnik nam niepotrzebny: „Tolek” teren znał ekspedite. Noclegu, jadła nie szukaliśmy.
Pętla drogi od lewej raz po raz błyskała światłem – to światło odbierało szansę.
Zapaliłem papierosa. Ognia nie musiałem kryć w dłoni, osłaniała kurna chata. Podałem ognia Bronkowi Czepczakowi „Zwijakowi”, jeszcze raz spojrzałem w szybkę.
– Czy tam ktoś jest?…
-Kto to wie, pewnie jest…
Zastąpiłem konia przy węgle chałupy, obserwowałem drogę oddaloną na dwa rzuty kamieniem. W pomroce śnieg przytaił biel, budy straciły wyrazistość, ich kontury znikały na tle kępki drzew. Tylko ten szum, na zmianę: raz z wysiłkiem, raz lekko – szoferzy zmieniali biegi. Minęła godzina ukrycia, może więcej, nie patrzyłem na zegarek, teraz to niedobry doradca: upływ czasu niepokoił. Niepokoił, bo teren znałem słabiutko, tyle co z mapy. Jeszcze przed pierwszym lotem, a i przed drugim – zrzutowym, oficer operacyjny w przylotniskowym baraku w Brindisi pokazywał na dobrej wojskowej,,setce”: o tu, widzi pan, lądowisko, był pan tam kiedy na wakacjach? nie był, proszę nauczyć się na pamięć całego terenu;
więc placówki – główna, zapasowa, kontakt główny, jeśli zeskoczy się poza miejscem, kontakt zapasowy na plebanii… To wszystko nie miało teraz znaczenia. Wiedziałem: oto winniśmy ruszyć raz-dwa, w nocy kęs drogi został do zrobienia, mówiono o 25 kilometrach. Kiedy myślę o tym dziś, to wtedy winienem był nie rozumieć całej operacji. Niemcy wzięli nas w klincz. Od północy zastawa nie zamykała koła -prawda.
użyczali przewodników, dostarczali informacje… W zamian nie dostawali nic, jakieś kwity, kwity bez rzetelnego zobowiązania skarbu państwa: na pomiętych papierkach oglądali wypisane kwoty na wieczne nieoddanie.
Miało regulaminowo płacić wojsko – bez regulaminu płacili oni: potem, trudem, łzami, krwią. Trudem heroicznym. To biali górale i beskidnicy z Beskidu Wyspowego: Szczawy, Tymbarku, Jodłownika… Do dzisiaj my wszyscy, każdy z osobna, w całej gromadzie jesteśmy dłużnikami-ich dłużnikami, niespłaconymi. Zatarcie pamięci o wielkim sercu beskidzkich ludzi jest zaniechaniem – wielką zniewagą sumienia.
Więc przywykli do „leśnych” – mieszkańcy chaty, służącej za osłonę, nie mieli potrzeby medytować: co, kto… Podnosili ducha w modlitwie, podobnie jak wielu z nas, jak owe kobiety drepczące po zaśnieżonym „dziale” na niedzielną mszę – żeby było już po wszystkim.
Z naszej strony żadnego interesu, aby z nimi pogwarzyć: nie szła obława żandarmów, więc po co z krowiną do lasu, przewodnik nam niepotrzebny: „Tolek” teren znał ekspedite. Noclegu, jadła nie szukaliśmy.
Pętla drogi od lewej raz po raz błyskała światłem – to światło odbierało szansę.
Zapaliłem papierosa. Ognia nie musiałem kryć w dłoni, osłaniała kurna chata. Podałem ognia Bronkowi Czepczakowi „Zwijakowi”, jeszcze raz spojrzałem w szybkę.
– Czy tam ktoś jest?…
-Kto to wie, pewnie jest…
Zastąpiłem konia przy węgle chałupy, obserwowałem drogę oddaloną na dwa rzuty kamieniem. W pomroce śnieg przytaił biel, budy straciły wyrazistość, ich kontury znikały na tle kępki drzew. Tylko ten szum, na zmianę: raz z wysiłkiem, raz lekko – szoferzy zmieniali biegi. Minęła godzina ukrycia, może więcej, nie patrzyłem na zegarek, teraz to niedobry doradca: upływ czasu niepokoił. Niepokoił, bo teren znałem słabiutko, tyle co z mapy. Jeszcze przed pierwszym lotem, a i przed drugim – zrzutowym, oficer operacyjny w przylotniskowym baraku w Brindisi pokazywał na dobrej wojskowej,,setce”: o tu, widzi pan, lądowisko, był pan tam kiedy na wakacjach? nie był, proszę nauczyć się na pamięć całego terenu;
więc placówki – główna, zapasowa, kontakt główny, jeśli zeskoczy się poza miejscem, kontakt zapasowy na plebanii… To wszystko nie miało teraz znaczenia. Wiedziałem: oto winniśmy ruszyć raz-dwa, w nocy kęs drogi został do zrobienia, mówiono o 25 kilometrach. Kiedy myślę o tym dziś, to wtedy winienem był nie rozumieć całej operacji. Niemcy wzięli nas w klincz. Od północy zastawa nie zamykała koła -prawda.