W 2024 roku mija dwusetna rocznica wybudowania kościoła parafialnego w Tymbarku (1824 rok). Z tej okazji ukaże się kilka artykuł na temat tymbarskiej świątyni.
Pierwszy to „Tymbarska fara” autorstwa Mariana Sopaty. Artykuł jest z 1991 roku (stąd np. informacja o balaskach, których już nie ma, ale może kiedyś powrócą? jak też o jednej nawie, a to jak wiemy się zmieniło, nie ma też już „babińca”, większości drzew też nie). Publikacja: Głos Tymbarku Nr 5 z 1991 roku.
„Tymbarska fara”
Słowo fara pochodzi od niemieckiego die Pfarre – parafia i od średniowiecza oznaczało kościół parafialny. Obecnie używają go nieliczni mieszkańcy starych miast, dla określenia swoich kościołów parafialnych.
Historia powstania kościoła farnego w Tymbarku wiąże się z falsyfikatem sporządzonym przez fałszerza Stanisława Morawskiego (w 2 poł. XVIII w.), na którym widnieje data 11 sierpień 1349 г. jako data erygowania kościoła i szkoły w Tymbarku. Dlatego niektórzy historycy błędnie podają jakoby kościół powstał w XIV w.
O istnieniu parafii i kościoła w naszym mieście możemy dopiero od lat 70- tych XV w.
Tak pisał o tym nasz największy kronikarz Jan Długosz: „…Miasto posiada kościół parafialny, drewniany pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny…” / Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis /.
Tymbark wraz z przedmieściami oraz Jasną i Zawadką stanowił w tym okresie jedną z mniejszych parafii diecezji krakowskiej i należał do dekanatu dobczyckiego: Kościółek był niewielki, jednonawowy pokryty gontami, w ścianach były okienka w kształcie krzyży. Zbudowany w XV stuleciu przypominał zapewne późnogotycki kościół w Szyku.
Parafia Tymbark liczyła od końca XVI w. jedno miasto i 4 wsie – Podłopień, Jasna, Zawadka, Zamieście i powiększała z biegiem czasu co swój stan posiadania. Reformacja nie objęła swoim upływem Tymbarku, chociaż jej oddziaływanie sięgało do sąsiedniego Piekiełka, którego nazwa wiąże się ze sprowadzonymi tam, przez Rupniowskich, arianami.
W okresie kontrreformacji władze kościelne przywiązywały uwagę do rygorystycznego przestrzegania zaleceń
religii katolickiej – wprowadzono wiele nowych nabożeństw np.różaniec, gorzkie żale. Utworzono w Tymbarku bractwo kościelne do śpiewania modlitw podczas mszy i pogrzebów. Dało ono początek bractwu św. Anny założonemu w 1621 г.
W 1824 roku zbudowano w Tymbarku nowy kościół. Ze starego kościoła, który rozebrano, przeniesiono część wyposażenia: sygnaturkę z XIV w. późnogotyckie dzwony, renesansową chrzcielnicę z gotyckimi ornamentami z 1541г. oraz obrazy św. Anny Samotrzeć, św. Wawrzyńca, św. Idziego. Nowy kościół ma cechy klasycystyczne. Składa się z jednej nawy do której od północy wbudowano wieżę będącą równocześnie dzwonnicą i pomieszczeniem dla chóru.
Nawa kończy się w południowej części prezbiterium, do którego od zachodu przylega zakrystia.
W 1857 roku nadbudowano nad nią tzw. „skarbczyk” w którym znajdują się: najstarsze księgi zbiory kazań, mszały oprawione w safian, brewiarze, stare rękopisy – metryki chrztu, certyfikaty i ornaty, monstrancja i inne przedmioty liturgiczne.
Z tej samej strony przylega do niej „babiniec”, a pod wieżą jest kruchta przez którą wiedzie główne wejście do kościoła..
Po jej lewej stronie jest składzik, w którym przechowywane są chorągwie, feletrony, krzyże i inne przedmioty wykorzystywane podczas procesji.
Po prawej stronie drewniane schody wiodą na chór i wieżę. Wieża kościoła zakończona jest dwuczęściowym hełmem składającym się z baniastej kopuły oddzielonej balustradą od cebulastego nakrycia z krzyżem.
Drugi mniejszy hełm wieńczy środkową część nawy i mieści zabytkową sygnaturkę wzywającą nas codziennie do kościoła. Ten drugi hełm jest miniaturą pierwszego. Obydwa nawiązują do barokowych „hełmów polskich”, choć ich cebulaste kopuły przywodzą myśl prawosławne cerkwie.
W fasadzie, ponad wejściem głównym, umieszczone są na drewniany krucyfiks i figura N.M.P. Może właśnie one były inspiracją dla przydrożnych krzyży i figurek, których tak wiele spotykamy przy naszych drogach….
Z kościelnej wieży w majowe poranki grane są melodie maryjne, a głos dzwonów towarzyszy nam w chwilach radości i smutku.
Przed kościelnym murkiem, od strony rynku, stoi figura św.Floriana z 1870 r. Kościół otaczają kasztanowce i lipy, które wiosną bielą się w słońcu, latem przyciągają pszczoły, jesienią mienią się wszystkimi kolorami złota, a zimą osiadają na nich płatki śniegu…….
W 1977 roku pokryto dach i hełmy miedzianą blachą, a w 1988 adnowiono i zmieniono wystrój wnętrza.
Kościół ma 7 dużych okien wypełnionych witrażami. Ze starych zachował się jeden w prezbiterium- przedstawia ukrzyżowango Chrystusa z Matką Bożą i św. Janem Ewangelistą. To fundacja miasta Tymbark z 1947 roku.
Pozostałe witraże przedstawiają Narodzenie N.M.P., Narodzenie Pana Jezusa, Zwiastowanie i Nawiedzenie św.Elżbiety, Rzeź niewiniątek i Ucieczka do Egiptu, Odnalezienie Pana Jezusa, Ofiarowanie w świątyni jerozolimskiej.
Nad nimi namalowane są portrety świętych polskich, a ponad nimi wyobrażenia przypowieści.
Jeszcze wyżej na środku sklepienia sceny z Nowego Testamentu, będące reminiscencją średniowiecznych „Biblii pauperum”. Nad głównym ołtarzem jest obraz Ferdynanda Olesińskiego z 1891г. przedstawiający Narodzenie Marii Panny.
Obecnie kościół ma dwa ołtarze boczne /niegdyś cztery/, w których umieszczone są: kopia M.B.Częstochowskiej i św. Anna Samotrzeć z 2 poł. XVII w.
Po lewej stronie jest ambona z obrazem Chrystusa Dobrego Pasterza namalowanym w 1936 roku przez Stanisława Fischera. Po prawej, pomiędzy balaskami a bocznym ołtarzem, stoi wykonana z piaskowca zabytkowa chrzcielnica.
Dookoła nawy wisi 14 obrazów namalowanych w 1883г. przedstawiających stacje Drogi Krzyżowej.
Przed drzwiami oddzielającymi kruchtę od nawy stoją dwie drewniane kolumny, na których spoczywa wysunięta część chóru muzycznego mieszczące organy wykonane w 1898 roku przez organmistrza Falla ze Szczyrzyca.
Obrazy, przedstawienia na witrażach i sklepieniu przybliżają nam postać Bogurodzicy – od narodzenia przez ziemskie życie aż po dramatyczną scenę „Stabat Mater Dolorosa” radosne Wniebowzięcie, przypominając nam, że kościół nasz jest poświęcony Najświętszej Panience.
MARIAN SOPATA
tymbarska fara, rysunek Jana Platy