“Tymbarscy wójtowie” – artykuł Mariana Sopaty z 1990 roku

Tymbarski wójtowie

Nasz kraj ma dawne tradycje nazewnicze dla urzędów terytorialnych wywodzących się jeszcze z czasów staropolskich.

Najważniejszym urzędem ziemskim był wojewoda. Słowo to wywodzi się z połączenia rzeczownika pochodzenia czeskiego: “wój” z czasownikiem “wodzić”. Wojewoda od XI do XIII wieku był najwyższym urzędnikiem książęcym, a później królewskim sprawującym dowództwo nad wojskiem oraz funkcje sądownicze w zastępstwie panującego. Od XIV wieku do rozbiorów Polski był najwyższym w hierarchii urzędnikiem ziemskim i zasiadał w Senacie Rzeczypospolitej szlacheckiej.

Jeszcze starszym urzędem powstałym w okresie panowania Piastów był wójt. To słowo pochodzi od łacińskiego “vox” tj.głos, które poprzez niemieckie Vog/e/t przyszło do nas w okresie kolonizacji niemieckiej.

Wójt stał na czele kolonistów niemieckich, urządzał osadę i dalej nią kierował, przewodnicząc radzie miejskiej i sądowi ławniczemu.

Miał zatem obok władzy stanowisko majątkowe dorównujące polskiemu rycerstwu, razem z którym pełnił służbę wojenną.

Zadziwiające jest podobieństwo dziejów naszego miasta, zwłaszcza jego upadku do losów urzędu wójtowskiego – “Co od nas na Ruś przeszedł a z wysokiego urzędu miejskiego spadł do wsi” /A. Brückner, słownik etymologiczny języka polskiego/.

Pierwszym wójtem Tymbarku był Niemiec Kundo syn Alpodrika. To właśnie jemu król Kazimierz dał przywilej lokacyjny mocą którego 100 łanów frankońskich lasu nad rzeką Łososiną w celu założenia osady na prawie magdeburskim i za to zasiedlenie Kundowi i jego potomkom król nadał wójtowstwo i cztery łany wolne od ciężarów na rzecz skarbu państwa /Codex Diplomaticus Polonia s.234/

Później stanowisko to piastowali: niejaki Klemens, Andrzej Mieczko, Marcin, Miczka, Klemens Wątróbka, Prandota, Andrzej, Czcibor Zawadzki, Czcibor i Rafał ze Stróży, Jan Jordan z Zakliczyna.
Ten ostatni sprzedał wójtostwo tymbarskie, z wsią Jasna, za 120 grzywien srebra konwentowi św. Augustyna przy kościele w Krakowie, a następnie Jakubowi Lubomirskiemu, ówczesnemu sędziemu miasta Krakowa / Fr.Leśniak – Zarys dziejów Tymbarku do roku 1918, s.13/.
Przed rokiem 1510 wójtostwo powróciło do Jordanów i utrzymało się w ich rękach do 1551 roku.
Następnym wójtem i starostą w jednej osobie został, dzięki przywilejowi Zygmunta Augusta, Mikołaj Lubomirski, który niechlubnie zapisał się jako warchoł i ciemiężca – Plebanowi zabrał m.in.rolę plebańską “pod dębami “, mieszkańców przedmieść w obecności komisarzy królewskich zmusił do odrabiania pańszczyzny, mimo, że chroniło ich prawo miejskie. Dopiero interwencja królewska ukróciła te praktyki.

W 1559 r. Zygmunt August rozkazał Mikołajowi Lubomirskiemu – “Mieszczan Tymbarskich do robót i ciężarów niezwyczajnych nie przymuszać, oddać zabrane role mieszczanom, krzywdy wyrządzone nagrodzić i obchodzić się z tymbarczanami według dawnych przywilejów” /op.cit.s.14/.

Na niewiele zdały się jednak upomnienia królewskie. Mikołaj Lubomirski zaprowadził surowe porządki oparte na zwiększonym wyzysku poddanych, łamał bez skrupułów dawne przywileje, powiększając swą fortunę kosztom mieszczan i plebana.
W rękach Lubomirskich pozostał Tymbark do roku 1629, by następnie przejść do rąk Wyżyckich.
Później nastąpił upadek urzędu wójtowskiego i jego kompetencje przejął starosta.

Ostatnim przed rozbiorowym starostą był Stefan Florian Dembowski. Na początku panowania austriackiego na czele urzędu miejskiego stał wójt, któremu podlegało dwóch asesorów oraz pisarz.
Był to urząd kolegialny, niewiele wspólnego mający z tytulaturą austriacką, nawiązujący do czasów przedrozbiorowych. Wójtami w Tymbarku byli wtedy: Maciej Malarz, Marcin Kopiel, Andrzej Kapturkiewicz, Wojciech Kopiel, Sebastian Kapturkiewicz, Antoni Macko, Łukasz Twardowski, Antoni Zborowski.
W 1813 posiadłość Tymbarską przejął skarb państwa – weszła skład austriackich dóbr kameralnych. W czasach autonomii galicyjskiej uprawnienia wójta przejął burmistrz stający na czele magistratu. Podlegało mu dwóch radnych i pisarz.
Przed I wojną światową zaborca austriacki przemianował burmistrza na naczelnika.
Po odzyskaniu niepodległości przywrócono urząd wójta, który sprawowali: Tomasz Urbański, Józef Świerczyński, Jan Kubatek,
Antoni Kapturkiewicz, Marcin Steczowicz. W okresie okupacji niemieckiej tragicznie zginął, przypadkowo raniony w zamachu na Millera, wójt Władysław Kuc.
Po wojnie /do roku 1952/obok organów władzy państwowej, działał Urząd Gminy na czele którego stali: Marcin Steczowicz, Marcin Giza, Stanisław Duda.
O ile w pierwszych latach powojennych utrzymywano pozory niezależności gminy, w miarę utrwalania “Władzy ludu” system pokazywał swoje prawdziwe oblicze…
W latach pięćdziesiątych odłączono Słopnice a następnie rozbito naszą gminę na cztery samodzielne gromady – Tymbark z Zamieściem i Piekiełkiem, Podłopień, Rybie Nowe, Rupniów. Funkcję wójta przejął nominalnie przewodniczący G.R.N.

W roku 1973 Tymbark ponownie został siedzibą władz gminnych. Dokończono wtedy niszczenia samorządności gminy.
Powołano urząd naczelnika, który w większym stopniu był wykonawcą poleceń władzy państwowej niż prawdziwym reprezentantem interesów społeczności tymbarskiej.
27 maja 1990 roku odbyły się wybory do samorządu. Wybrani radni powołali 19.VI. Tadeusza Parchańskiego. W ten sposób nawiązano do tradycji sięgającej początków Tymbarku.

Marian Sopata, rok 1990, artykuł publikowany w Głosie Tymbarku, Nr 3.

ciąg dalszy

Tadeusz Parchański był wójtem Tymbarku do 1996, kiedy to dokonano podziału gminy Tymbark na dwie jednostki administracyjne, Gminę Tymbark oraz Gminę Słopnice, która powstała 1 stycznia 1997 r. dekretem ówczesnego Prezesa Rady Ministrów Włodzimierza Cimoszewicza.

Od kwietnia 1997 roku wójtem został Stanisław Pachowicz, który zakończył pracę na tym stanowisku 2 grudnia 2010 roku.

Od 2010 do 2014 roku wójtem był Lech Nowak.

Od 2014 roku – nadal – wójtem jest Paweł Ptaszek.

IWS